سؤال:آیا عقیده به رجعت دلیل قرآنی دارد؟
 

جواب:دلیل بر وقوع رجعت این آیه است:
(وَإِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ اْلأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ أَنَّ النّاسَ کانُوا بِآیاتِنا لا یُوقِنُونَ وَیَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّة فَوْجاً مِمَّنْ یُکَذِّبُ بِآیاتِنا فَهُمْ یُوزَعُونَ)(1);
«و هنگامی که فرمان عذاب آنها رسد (در آستانه رستاخیز) جنبنده ای را از زمین برای آنان بر می آوریم که با آنان تکلّم می کند (و می گوید) که مردم به آیات ما ایمان نمی آورند. روزی که ما از هر امتی گروهی را از کسانی که آیات ما را تکذیب می کردند محشور می کنیم و آنان را نگه می داریم تا به یکدیگر ملحق شوند».
از مفسران کسی شک ندارد که آیه اول مربوط به حوادث قبل از روز قیامت است، از پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) هم روایت است که بیرون آمدن جنبنده از زمین از علایم قیامت است، جز این که میان مفسران اختلاف نظر است که مقصود از «دابّة الأرض» (جنبنده زمین) کیست و چگونه بیرون می آید و چگونه حرف می زند و مطالب دیگر که نیازی به طرح آنها نیست.
مسلم روایت کرده است که پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) فرمود: «قیامت برپا نمی شود تا آنکه ده نشانه پدید آید: فرو رفتن زمین در مشرق، در مغرب و در جزیرة العرب، دود، دجّال، دابّة الأرض، یأجوج و مأجوج، طلوع خورشید از مغرب و آتشی که از قعر عدن بیرون می آید و مردم را می کوچاند.»(2)
سخن در آیه دوم است. حق آن است که آیه ظهور دارد در حوادث پیش از قیامت، چرا که آیه، بیانگر زنده شدن گروهی از هر جماعت است. یعنی همه برانگیخته نمی شوند، روشن است که زنده شدن در قیامت مربوط به همه است نه برخی.
خداوند می فرماید: «روزی است که کوه ها را جابه جا می کنیم و زمین را آشکار و مسطح می بینی و همه آنان را بر می انگیزیم و احدی از آنان را فروگذار نخواهیم کرد»: (...وَحَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً).(3)
آیا پس از این بیان صریح، می توان آیه مورد بحث را به روز رستاخیز و قیامت
تفسیر کرد؟ دو قرینه دیگر هم هست که ظرف زمانی حادثه را بیان می کند:
اول: آیه پیش از آن یکی از علایم قیامت را که خروج جنبنده زمین است برای مردم بیان می کند، طبیعی آن است که زنده شدن گروهی از مردم به همین مسأله مربوط باشد.
دوم: در همان سوره در آیه 87 یعنی پس از سه آیه، سخن از قیامت و دمیده شدن در صور و وحشت همه اهل آسمان ها و زمین است و این نشان می دهد که حوادث پیش از آن مربوط به قبل از آن روز است و زنده شدن گروهی از تکذیب کنندگان آیات خدا حتماً پیش از قیامت رخ خواهد داد و از علایم آن روز است و در وقتی پدید خواهد آمد که جنبنده ای از زمین بیرون می آید و با مردم حرف می زند.
شگفت از سخن فخررازی که می گوید: زنده شدن گروهی از هر امت پس از برپایی قیامت واقع خواهد شد.(4) این سخن بی اساس است و ترتیب و پیوند آیات با هم آن را نفی می کند و بر اعتقاد شیعه که آیه مربوط به پیش از قیامت است تأکید می کند. به علاوه، زنده شدن گروهی از مردم با اعتقاد به حیات مجدد همه انسان ها در قیامت ناسازگار است. آری، آیه از حشر دروغگویان سخن می گوید، اما رجعت گروهی دیگر از صالحان برعهده روایات رجعت است. قرآن در باره کیفیت وقوع رجعت و خصوصیات آن چیزی نگفته است، مثل برزخ و حیات برزخی.
وقوع رجعت در امت های پیشین، وقوع آن را در این امت نیز تأیید می کند.
ابوسعید خدری روایت کرده است که پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) فرمود:
«شما وجب به وجب و ذراع به ذراع از سنت های پیشینیان پیروی خواهید کرد، حتی اگر آنان وارد سوراخ سوسماری هم شده باشند، شما نیز چنین خواهید کرد. گفتیم: دنباله روی از یهود و نصارا ای رسول خدا؟ فرمود: پس کی؟»(5)
و نیز به روایت ابوهریره، پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) فرمود:
«قیامت برپا نخواهد شد مگر آنکه امت من مثل امت های گذشته وجب به وجب و ذراع به ذراع گرفتار خواهند شد. گفتند: یا رسول الله، مثل ایرانیان و رومیان؟ فرمود: مگر مردم جز آنانند؟(6) صدوق نیز روایت کرده است که پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) فرمود:
«هر چه در امت های گذشته بوده، در این امت هم همانند آن خواهد بود، گام به گام و مو به مو.»(7)
از آنجا که رجعت در امت های گذشته از حوادث مهم بوده، پس باید مانند آن در این امت هم به دلیل همگونی و مشابهت پیش آید.
مأمون عباسی از حضرت رضا(علیه السلام) در باره رجعت پرسید. آن حضرت جواب فرمود: حق است، در امت های گذشته هم بوده، قرآن هم از آن سخن گفته و پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) هم فرموده است: در این امت، هر چه در امت های پیشین بوده خواهد بود، گام به گام وموبه مو.(8)
این حقیقت رجعت و دلایل آن است. معتقدان به آن هم بیش از این ادعایی ندارند و خلاصه اش بازگشت حیات به دو گروه از نیکان و بدان پس از ظهور امام مهدی(علیه السلام) و پیش از قیامت است و آن را جز کسی که به دلایل آن دقت نکند، انکار نمی کند.(9)(10)


1 . نمل: 82 ـ 83.
2 . صحیح مسلم: ج8، ص179 کتاب الفتن واشراط الساعه.
3 . کهف: 47.
4 . مفاتیح الغیب: ج4، ص218.
5 . صحیح بخاری: ج9، ص112.
6 . صحیح بخاری: ج9، ص102; کنز العمال: ج11، ص133.
7 . کمال الدین: ص567.
8 . بحار الانوار: ج53، ص59، ح 45.
9 . در اینجا دو بحث می ماند: رجعت کنندگان کیانند؟ هدف از زنده کردن آنان چیست؟ جواب سؤال اول آن است که گروهی از مؤمنان و جمعی از ظالمان زنده می شوند و اما پاسخ اجمالی سؤال دوم در کلام سید مرتضی آمده است که عده ای از شیعیان که پیش از ظهور مرده اند به فیض یاری امام(علیه السلام) نائل آیند و از عده ای از دشمنان هم انتقام گرفته شود. (برای تفصیل بیشتر در این مورد، ر.ک: بحار الأنوار، ج 53 و الایقاظ من الهجعه، شیخ حرّ عاملی).
10. سیمای عقاید شیعه،ص 300.